Tình trạng rác thải điện tử tại Việt Nam hiện nay
Trong thời đại bùng nổ công nghệ, các thiết bị điện tử đã trở thành “vật bất ly thân” của nhiều người. Tuy nhiên, vòng đời của những thiết bị này lại ngày một rút ngắn, dẫn đến tình trạng rác thải điện tử (e-waste) tăng nhanh chóng. Tại Việt Nam, với nền kinh tế đang phát triển và tốc độ đô thị hoá cao, ô nhiễm rác thải điện tử đang nổi lên như một thách thức đáng lo ngại, đặt ra nhiều áp lực cho công tác quản lý môi trường. Trong bài viết dưới đây BlueSky Việt Nam sẽ phân tích bức tranh toàn cảnh về hiện trạng ô nhiễm rác thải điện tử tại nước ta, qua đó gợi mở những biện pháp cần thiết để giảm thiểu rủi ro về sức khỏe và môi trường.
1. Gia tăng “chóng mặt” về số lượng
1.1. Vòng đời sản phẩm ngắn, nhu cầu nâng cấp cao
- Tại các đô thị lớn, người dân có xu hướng thay mới thiết bị điện tử thường xuyên hơn, do công nghệ liên tục được cải tiến và giá thành dần trở nên phải chăng.
- Nhiều mặt hàng như smartphone, laptop, tivi, máy ảnh… được sử dụng trung bình chỉ 2-3 năm, sau đó trở thành rác thải.
- Việc “nâng cấp” liên tục cũng đồng nghĩa với việc khoảng cách giữa mua mới và vứt bỏ thiết bị cũ ngắn lại, làm lượng rác điện tử tăng vọt.
1.2. Sự đa dạng của thiết bị điện tử
- Không chỉ điện thoại hay máy tính, rác thải điện tử còn bao gồm những món đồ như tủ lạnh, máy giặt, bếp điện, bóng đèn, pin, đồ chơi thông minh…
- Các gia đình ở thành thị có điều kiện kinh tế tương đối khá giả, sẵn sàng mua sắm nhiều thiết bị, từ đó tạo ra khối lượng rác e-waste đồ sộ hơn.
2. Mức độ ô nhiễm ngày càng nghiêm trọng
2.1. Chứa nhiều hợp chất độc hại
- Rác thải điện tử thường chứa kim loại nặng (chì, thủy ngân, cadimi, niken), các hợp chất hữu cơ khó phân huỷ (brominated flame retardants), cùng các chất điện giải, axit…
- Những chất này, khi không được xử lý đúng quy trình, sẽ ngấm vào đất, thấm vào nước ngầm hoặc bay hơi, gây hại đến môi trường không khí.
2.2. Khả năng gây tổn hại cho sức khỏe con người
- Người dân sống gần khu vực “tái chế thủ công” hay bãi rác, nơi rác điện tử được đốt hoặc xé nhỏ để trích xuất kim loại, có thể hít phải khí độc, bụi kim loại.
- Về lâu dài, kim loại nặng có thể tích tụ trong cơ thể, gây nguy cơ mắc các bệnh nguy hiểm như ung thư, tổn thương gan, thận và thần kinh.
3. Thực trạng thu gom và tái chế thiếu đồng bộ
3.1. Thu gom không đồng bộ, thiếu hệ thống chính thức
- Phần lớn rác điện tử tại Việt Nam được thu gom qua kênh phi chính thức (ve chai, đồng nát, cơ sở thu mua nhỏ lẻ).
- Nhiều người dân vẫn bỏ lẫn rác điện tử cùng rác sinh hoạt, dẫn đến khó khăn trong việc phân loại và xử lý an toàn.
- Chưa có nhiều điểm thu hồi chuyên nghiệp đặt tại khu dân cư hay siêu thị để người dân tiếp cận thuận lợi.
3.2. Xử lý thủ công và ô nhiễm thứ cấp
- Do công nghệ xử lý hiện đại thiếu và yếu, rác thải điện tử thường được tháo gỡ bằng tay, đốt để lấy kim loại, axit hoá để tách vàng hoặc linh kiện có giá trị.
- Phương pháp này tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm cao, gây thiệt hại cho môi trường xung quanh và ảnh hưởng trực tiếp đến sức khoẻ của người làm nghề tái chế.
4. Chính sách và quy định
4.1. Ban hành khung pháp lý
- Việt Nam đã có Luật Bảo vệ môi trường, các nghị định và thông tư hướng dẫn quy định về trách nhiệm thu hồi, xử lý sản phẩm điện tử cũ.
- Một số doanh nghiệp bắt đầu chương trình thu hồi điện thoại, laptop cũ để tái chế, tuy nhiên mới ở mức độ thử nghiệm và quy mô còn giới hạn.
4.2. Khó khăn trong triển khai
- Cần lượng vốn lớn để xây dựng nhà máy xử lý, công nghệ tân tiến nhằm tách triệt để chất độc hại và thu hồi kim loại.
- Chi phí vận hành cao, trong khi giá thành phẩm từ hoạt động tái chế chưa cạnh tranh, khiến các dự án gặp nhiều thách thức về hiệu quả kinh tế.
- Phân công trách nhiệm giữa các bộ ngành, địa phương chưa rõ ràng; nhận thức cộng đồng vẫn còn thấp về tính nghiêm trọng của ô nhiễm rác thải điện tử.
Ô nhiễm rác thải điện tử tại Việt Nam đang là một vấn đề cấp bách, có tác động sâu rộng đến môi trường và sức khỏe cộng đồng. Tình trạng này xuất phát từ sự gia tăng chóng mặt về số lượng thiết bị tiêu dùng, thói quen tiêu dùng “nhanh” và đặc biệt là những lỗ hổng trong khâu thu gom, tái chế.
Để giải quyết tận gốc, chúng ta cần một chiến lược đồng bộ, từ hoàn thiện khung pháp lý, đẩy mạnh công tác phân loại, xây dựng cơ sở hạ tầng xử lý hiện đại, cho đến nâng cao ý thức người dân. Chỉ khi có sự chung tay của cả Nhà nước, doanh nghiệp lẫn cộng đồng, bài toán ô nhiễm rác điện tử mới được kiểm soát hiệu quả, mở ra một tương lai phát triển bền vững, hài hòa giữa kinh tế và môi trường.
Bài viết liên quan
Net zero và Trung hoà Carbon có gì khác nhau?
17/01/2025
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu diễn ra ngày càng rõ rệt, thuật ngữ “trung hoà carbon” (carbon neutral) và “net zero” (phát thải ròng bằng không) thường xuyên xuất hiện trong các chiến lược môi trường của doanh nghiệp và chính phủ. Dù cả hai khái niệm cùng hướng đến mục tiêu giảm…
Những ngành tiềm năng trên thị trường carbon
07/01/2025
Trong những năm gần đây, câu chuyện về tín chỉ carbon đã dần trở thành một chủ đề nóng, không chỉ trong giới môi trường mà còn thu hút sự quan tâm ngày càng lớn từ cộng đồng kinh doanh và tài chính. Cơ chế tín chỉ carbon vốn được biết đến như một công…
Trái phiếu khí hậu: Công cụ thúc đẩy tài chính bền vững
28/12/2024
1. Khái niệm trái phiếu khí hậu Trái phiếu khí hậu (Climate Bonds) là một loại trái phiếu được phát hành để tài trợ cho các dự án có lợi ích trực tiếp đến môi trường và khí hậu. Những dự án này thường xoay quanh việc giảm thiểu phát thải khí nhà kính, sử…
Những hạn chế trong việc tái chế rác thải nhựa tại Việt Nam
24/12/2024
Như BlueSky Việt Nam đã trình bày trong các bài viết trước, rác thải nhựa đã trở thành vấn đề nan giải toàn cầu, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển như Việt Nam. Dù tái chế được xem là giải pháp hiệu quả để giảm thiểu tác động của nhựa tới môi…
