Rác thải y tế: Mối nguy hiểm vô hình
Trong những năm gần đây, khi thế giới tập trung chú ý nhiều vào các vấn đề như biến đổi khí hậu, ô nhiễm không khí, rác thải nhựa, thì một nguồn ô nhiễm ít được nhắc đến nhưng không kém phần nguy hiểm lại đang âm thầm gia tăng: rác thải y tế. Mặc dù có vai trò thiết yếu trong chăm sóc sức khỏe, từ bệnh viện, phòng khám, đến trung tâm y tế cộng đồng, nhưng chính những hoạt động này cũng tạo ra một lượng rác thải đặc biệt, chứa đựng nhiều nguy cơ tiềm ẩn. Khi rác thải y tế không được xử lý đúng cách, hậu quả không chỉ dừng lại ở ô nhiễm môi trường, mà còn đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe con người và toàn bộ hệ sinh thái.
Rác thải y tế bao gồm nhiều loại vật liệu và sản phẩm từ hoạt động chăm sóc sức khỏe: bông băng, gạc, kim tiêm, ống tiêm đã qua sử dụng, mẫu bệnh phẩm, thuốc hết hạn, chất hóa học, dụng cụ y tế bằng nhựa hay kim loại, và thậm chí cả thiết bị y tế hỏng hóc. Điểm chung của những chất thải này là chúng có thể chứa vi khuẩn, virus, nấm, ký sinh trùng, hóa chất độc hại và vật liệu sắc nhọn có khả năng gây thương tích. Chính vì vậy, rác thải y tế được coi là một nguồn gây ô nhiễm nguy hiểm hơn nhiều so với rác thải thông thường.
Khi rác thải y tế không được xử lý đúng cách, tức là không được phân loại, khử trùng, tiêu hủy hoặc tái chế theo các quy trình nghiêm ngặt, nó có thể phát tán tác nhân gây bệnh ra môi trường. Điển hình nhất là rủi ro lây nhiễm qua kim tiêm và ống tiêm đã sử dụng. Một người vô tình giẫm phải kim tiêm nhiễm máu người bệnh có thể lây nhiễm HIV/AIDS, viêm gan B, viêm gan C hoặc các bệnh lây truyền qua đường máu khác. Không chỉ nhân viên môi trường, công nhân xử lý rác, trẻ em nhặt ve chai, mà ngay cả dân cư xung quanh khu vực xử lý rác cũng đứng trước mối nguy này.
Ngoài nguy cơ lây nhiễm, rác thải y tế còn chứa nhiều hóa chất độc hại, thuốc kháng sinh, kim loại nặng và chất phóng xạ (trong một số trường hợp). Khi các hóa chất này xâm nhập vào đất, nước ngầm, chúng có thể làm thay đổi đặc tính hóa học của môi trường, tiêu diệt vi sinh vật có lợi và làm giảm độ màu mỡ của đất. Nước rỉ từ bãi chôn lấp rác y tế có thể mang theo hóa chất, kháng sinh, kim loại nặng đi vào nguồn nước ngầm, ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn nước uống của con người. Một khi nguồn nước bị ô nhiễm, việc khắc phục hậu quả trở nên vô cùng khó khăn, tốn kém thời gian và chi phí.
Không chỉ dừng lại ở đất và nước, nếu rác thải y tế bị đốt không kiểm soát, ở nhiệt độ không đủ cao hoặc không có công nghệ lọc khí hiệu quả, khí thải phát sinh sẽ chứa nhiều chất độc như dioxin, furan, ảnh hưởng đến chất lượng không khí. Dioxin là một chất cực kỳ độc, có khả năng gây ung thư, rối loạn nội tiết, gây ra các vấn đề sinh sản và phát triển ở con người. Điều này chứng tỏ rằng, từ một hành động tưởng chừng vô hại – đốt rác thải – nếu không được kiểm soát, có thể tạo ra hậu quả nghiêm trọng cho môi trường và sức khỏe cộng đồng.
Chúng ta cũng cần xem xét tác động lâu dài của rác thải y tế đến hệ sinh thái. Sinh vật biển, động vật trên cạn, chim chóc và côn trùng đều có thể bị ảnh hưởng khi tiếp xúc với các chất độc hại hoặc bị mắc kẹt trong vật liệu y tế. Ngoài ra, nếu những hóa chất từ rác thải y tế tích lũy trong chuỗi thức ăn, con người cuối cùng sẽ là đối tượng chịu thiệt hại nặng nề, khi tiêu thụ thực phẩm bị nhiễm độc. Sự suy giảm đa dạng sinh học và mất cân bằng hệ sinh thái cũng là hệ quả tất yếu.
Các tác động về kinh tế – xã hội cũng không thể bỏ qua. Một môi trường ô nhiễm, chất lượng không khí và nước suy giảm sẽ làm giảm sức khỏe người dân, tăng chi phí y tế, giảm năng suất lao động, và ảnh hưởng đến kinh tế địa phương. Những khu vực bị ô nhiễm rác thải y tế khó thu hút đầu tư, phát triển du lịch hay kinh doanh, dẫn đến suy giảm chất lượng cuộc sống và cơ hội cho người dân.
Vậy phải làm gì để ngăn chặn tác hại của rác thải y tế khi không được xử lý đúng cách? Trước hết, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ, các cơ sở y tế, doanh nghiệp xử lý rác thải và cộng đồng. Chính phủ đóng vai trò quan trọng trong việc ban hành các quy định, chuẩn mực và áp dụng chế tài nghiêm ngặt đối với những hành vi vi phạm. Cần có luật pháp rõ ràng về phân loại, thu gom, vận chuyển, xử lý và tiêu hủy rác thải y tế. Đồng thời, nhà nước cần hỗ trợ tài chính và kỹ thuật cho các cơ sở y tế, đặc biệt ở vùng nông thôn, để nâng cấp cơ sở hạ tầng, áp dụng công nghệ xử lý hiện đại và an toàn.
Các cơ sở y tế đóng vai trò then chốt trong việc phân loại rác thải tại nguồn. Nhân viên y tế cần được đào tạo đầy đủ về cách phân loại rác thải nguy hại, cách xử lý kim tiêm, ống tiêm, bông băng dính máu, thuốc hết hạn và hóa chất. Nếu phân loại tại nguồn được thực hiện nghiêm túc, việc xử lý sau đó sẽ đơn giản và hiệu quả hơn rất nhiều.
Đầu tư vào công nghệ xử lý rác thải y tế hiện đại là một hướng đi quan trọng. Công nghệ đốt rác nhiệt độ cao, xử lý hóa học, vi sóng hay hấp nhiệt có thể tiêu diệt vi khuẩn, virus và chất độc hại, chuyển rác thải y tế thành các sản phẩm ít độc hại hơn hoặc có thể tái sử dụng. Tuy nhiên, việc chọn công nghệ phù hợp phụ thuộc vào nguồn lực tài chính, kỹ thuật và nhu cầu cụ thể của mỗi quốc gia, mỗi địa phương.
Sự hợp tác quốc tế cũng là yếu tố không thể thiếu. Biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường và vấn đề rác thải y tế là những vấn đề xuyên biên giới. Việc trao đổi kinh nghiệm, chuyển giao công nghệ, hỗ trợ tài chính từ các tổ chức quốc tế sẽ giúp các nước đang phát triển nâng cao khả năng quản lý rác thải y tế. Chương trình của WHO, Ngân hàng Thế giới, Liên Hợp Quốc và các tổ chức phi chính phủ có thể hỗ trợ xây dựng năng lực và áp dụng công nghệ xử lý an toàn.
Về phía cộng đồng, việc nâng cao nhận thức và hành động của mỗi người dân cũng rất quan trọng. Khi cộng đồng hiểu được tác hại của rác thải y tế và tầm quan trọng của việc xử lý đúng cách, họ sẽ sẵn sàng ủng hộ các chính sách và chương trình giảm thiểu ô nhiễm. Tham gia các chiến dịch tuyên truyền, báo cáo vi phạm, giám sát hoạt động xử lý rác thải cũng là cách để cộng đồng đóng góp vào việc giải quyết vấn đề.
Rác thải y tế không được xử lý đúng cách gây ra nhiều tác hại nghiêm trọng đối với môi trường, sức khỏe con người và hệ sinh thái. Để ngăn chặn và giảm thiểu tác hại này, cần có một chiến lược toàn diện, kết hợp giữa luật pháp, công nghệ, đào tạo, nâng cao nhận thức cộng đồng và hợp tác quốc tế. Khi đó, chúng ta mới có thể kỳ vọng vào một tương lai nơi môi trường được bảo vệ, sức khỏe cộng đồng được đảm bảo và sự phát triển bền vững trở thành hiện thực.
Mặc dù thử thách lớn, nhưng không phải là không thể vượt qua. Mỗi quốc gia, mỗi khu vực và mỗi cộng đồng cần tìm ra mô hình quản lý rác thải y tế phù hợp với điều kiện cụ thể. Mỗi công dân, từ nhân viên y tế đến người dân bình thường, đều có thể đóng góp vào việc giảm thiểu tác hại của rác thải y tế. Hành động ngay hôm nay cùng BlueSky Việt Nam để đảm bảo một môi trường trong lành và một tương lai an toàn cho thế hệ mai sau.
Bài viết liên quan
Tình trạng rác thải điện tử tại Việt Nam hiện nay
20/01/2025
Trong thời đại bùng nổ công nghệ, các thiết bị điện tử đã trở thành “vật bất ly thân” của nhiều người. Tuy nhiên, vòng đời của những thiết bị này lại ngày một rút ngắn, dẫn đến tình trạng rác thải điện tử (e-waste) tăng nhanh chóng. Tại Việt Nam, với nền kinh tế…
Net zero và Trung hoà Carbon có gì khác nhau?
17/01/2025
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu diễn ra ngày càng rõ rệt, thuật ngữ “trung hoà carbon” (carbon neutral) và “net zero” (phát thải ròng bằng không) thường xuyên xuất hiện trong các chiến lược môi trường của doanh nghiệp và chính phủ. Dù cả hai khái niệm cùng hướng đến mục tiêu giảm…
Những ngành tiềm năng trên thị trường carbon
07/01/2025
Trong những năm gần đây, câu chuyện về tín chỉ carbon đã dần trở thành một chủ đề nóng, không chỉ trong giới môi trường mà còn thu hút sự quan tâm ngày càng lớn từ cộng đồng kinh doanh và tài chính. Cơ chế tín chỉ carbon vốn được biết đến như một công…
Trái phiếu khí hậu: Công cụ thúc đẩy tài chính bền vững
28/12/2024
1. Khái niệm trái phiếu khí hậu Trái phiếu khí hậu (Climate Bonds) là một loại trái phiếu được phát hành để tài trợ cho các dự án có lợi ích trực tiếp đến môi trường và khí hậu. Những dự án này thường xoay quanh việc giảm thiểu phát thải khí nhà kính, sử…
