Net zero và Trung hoà Carbon có gì khác nhau?
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu diễn ra ngày càng rõ rệt, thuật ngữ “trung hoà carbon” (carbon neutral) và “net zero” (phát thải ròng bằng không) thường xuyên xuất hiện trong các chiến lược môi trường của doanh nghiệp và chính phủ. Dù cả hai khái niệm cùng hướng đến mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính, chúng vẫn có những điểm khác biệt quan trọng về phạm vi, cách tiếp cận và ý nghĩa thực tiễn. Với bài viết này, BlueSky Việt Nam sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về hai khái niệm trên và lý do tại sao việc phân biệt chúng lại quan trọng trong nỗ lực ứng phó với biến đổi khí hậu.
1. Định nghĩa cơ bản
1.1. Trung hòa carbon (Carbon Neutral)
- Khái niệm: Trung hoà carbon có nghĩa là lượng phát thải carbon dioxide (CO2) của một tổ chức, quốc gia hoặc dự án được cân bằng bằng cách loại bỏ (hoặc bù đắp) một lượng CO2 tương đương ra khỏi khí quyển.
- Phạm vi: Thông thường, trung hoà carbon tập trung chủ yếu vào CO2, có thể không bao gồm hoặc chỉ bao gồm một phần các khí nhà kính khác như metan (CH4), oxit nitơ (N2O), hay HFCs.
- Cách đạt được:
- Giảm trực tiếp: Sử dụng công nghệ xanh, chuyển đổi năng lượng, cải tiến quy trình để cắt giảm lượng CO2 thải ra.
- Bù đắp (Offset): Mua hoặc tự triển khai các dự án hấp thụ CO2, ví dụ như trồng rừng, đầu tư vào công nghệ thu giữ carbon (CCS), hoặc mua tín chỉ carbon (carbon credits) từ dự án tái tạo năng lượng, quản lý rác thải,…
- Ý nghĩa: Trung hoà carbon thường được nhiều doanh nghiệp, tổ chức lựa chọn như một “bước khởi đầu” để thể hiện trách nhiệm môi trường. Tuy nhiên, do phạm vi thường giới hạn ở CO2, một số nhà phê bình cho rằng khái niệm này chưa thể phản ánh đầy đủ tác động tổng thể của các hoạt động kinh tế đến biến đổi khí hậu.
1.2. Net zero (Phát thải ròng bằng không)
- Khái niệm: Net zero là trạng thái mà tổng lượng khí nhà kính phát ra vào khí quyển (tính theo CO2e – CO2 tương đương) bằng với lượng khí nhà kính bị loại bỏ (hấp thụ) trên quy mô toàn cầu hoặc trong phạm vi một quốc gia, tổ chức.
- Phạm vi: Net zero thường tính đến toàn bộ các loại khí nhà kính, không chỉ dừng lại ở CO2. Do đó, trong các kế hoạch netzero, doanh nghiệp hay quốc gia cần xem xét nhiều nguồn phát thải khác nhau như công nghiệp, năng lượng, nông nghiệp, chất thải, giao thông… cũng như các loại khí nhà kính chính.
- Cách đạt được:
- Cắt giảm tối đa phát thải: Sử dụng năng lượng tái tạo, công nghệ tiên tiến, chuyển đổi phương tiện giao thông, tái cấu trúc chuỗi cung ứng, giảm chất thải,…
- Loại bỏ và bù đắp: Sau khi đã nỗ lực tối đa để cắt giảm, lượng phát thải còn lại (mà rất khó hoặc tốn kém để giảm) cần được bù đắp bằng các dự án hấp thụ, thu giữ carbon, hoặc các giải pháp tự nhiên như rừng, đất ngập nước.
- Ý nghĩa: Net zero là mục tiêu mang tính tổng thể, đòi hỏi sự chuyển đổi sâu rộng trong cách thức sản xuất, phân phối và tiêu dùng trên nhiều lĩnh vực. Đây được xem là một cam kết đầy tham vọng, vì không chỉ dừng lại ở CO2 mà còn bao quát tất cả các loại khí nhà kính khác.
2. Những điểm khác biệt quan trọng
2.1. Phạm vi khí nhà kính
- Trung hoà carbon: Tập trung chủ yếu vào CO2.
- Net zero: Bao quát toàn bộ các loại khí nhà kính (CH4, N2O, HFCs, PFCs…), quy đổi chung về đơn vị CO2e.
Sự khác biệt này thể hiện rõ trong các báo cáo phát triển bền vững của doanh nghiệp: Khi báo cáo trung hòa carbon, doanh nghiệp có thể không công bố hoặc chỉ đề cập sơ lược đến phát thải của các khí nhà kính khác. Còn khi cam kết net zero, tổ chức cần có lộ trình cụ thể cho tất cả các loại khí nhà kính, đòi hỏi mức độ đo lường phức tạp và minh bạch hơn.
2.2. Mức độ cắt giảm bắt buộc
- Trung hòa carbon: Doanh nghiệp hoặc quốc gia chỉ cần đảm bảo lượng CO2 phát ra được bù đắp bằng cách loại bỏ một lượng tương đương. Trong một số trường hợp, họ có thể ưu tiên mua tín chỉ carbon để bù đắp nhanh, hơn là tập trung cắt giảm phát thải thực chất.
- Net zero: Đặt yêu cầu cao hơn về việc cắt giảm phát thải tại nguồn. Phần phát thải phải bù đắp chỉ nên là “bất khả kháng” hoặc không thể giảm ngay lập tức. Mục tiêu netzero hướng đến việc tối thiểu hoá phát thải trước khi dùng giải pháp bù đắp, làm gia tăng trách nhiệm giảm thiểu ô nhiễm thực tế.
2.3. Thời hạn và tính ràng buộc
- Trung hòa carbon: Thời hạn trung hòa carbon thường do doanh nghiệp hoặc tổ chức tự đặt ra. Dễ dàng điều chỉnh mốc thời gian hoặc mục tiêu do thiếu khung pháp lý chặt chẽ, đặc biệt là ở quy mô doanh nghiệp.
- Net zero: Nhiều quốc gia (như Anh, Nhật, Hàn Quốc) đã luật hóa mục tiêu đạt netzero vào giữa thế kỷ này. Điều này tạo ra tính ràng buộc cao hơn, buộc các cơ quan chức năng, doanh nghiệp phải xây dựng lộ trình và tuân thủ nghiêm ngặt.
2.4. Tầm nhìn dài hạn và tác động hệ thống
- Trung hòa carbon: Thường được xem là mục tiêu trước mắt hoặc trung hạn, tập trung vào xử lý “phần nổi” là CO2, đôi khi gây hiểu lầm rằng chỉ cần bù đắp đủ CO2 thì mọi thứ được giải quyết.
- Net zero: Bao quát và sâu rộng hơn, đòi hỏi sự thay đổi cấu trúc về công nghệ, tài chính, mô hình kinh doanh, thậm chí cả hành vi tiêu dùng. Mục tiêu netzero hướng đến việc hạn chế biến đổi khí hậu ở ngưỡng có thể kiểm soát được, và đồng thời duy trì hệ sinh thái lành mạnh hơn trong dài hạn.
3. Tại sao việc phân biệt lại quan trọng?
- Chiến lược phát triển bền vững: Các tổ chức, doanh nghiệp đang “chọn đích” cho chiến lược môi trường của mình. Nếu chỉ dừng lại ở trung hoà carbon, họ có thể bỏ sót những nguồn phát thải quan trọng khác. Ngược lại, nếu đặt mục tiêu net zero, họ sẽ phải lập kế hoạch toàn diện và có lộ trình khắt khe hơn.
- Minh bạch và uy tín: Các nhà đầu tư, đối tác, người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến tác động môi trường của sản phẩm, dịch vụ. Việc phân biệt và sử dụng đúng các thuật ngữ (trung hoà carbon vs. net zero) giúp tổ chức tránh “greenwashing” (tô vẽ xanh) và xây dựng uy tín bền vững hơn.
- Hiệu quả về mặt chính sách: Ở cấp quốc gia, mục tiêu netzero thường được lồng ghép vào luật hoặc các văn bản pháp lý, yêu cầu sự phối hợp của nhiều ngành, nhiều cấp. Trong khi đó, trung hòa carbon có thể linh hoạt hơn, ít ràng buộc chính sách, phù hợp với những dự án nhỏ hoặc mô hình doanh nghiệp khởi nghiệp mới bắt đầu.
- Tác động tới biến đổi khí hậu: Nhìn từ góc độ khoa học, biến đổi khí hậu không chỉ liên quan đến CO2 mà còn chịu ảnh hưởng mạnh bởi các loại khí nhà kính khác, nhất là metan từ nông nghiệp và chăn nuôi. Net zero vì thế được xem là mục tiêu cốt lõi trong Thỏa thuận Paris (Paris Agreement) – nơi các nước cam kết giữ nhiệt độ toàn cầu tăng không quá 2°C, và cố gắng giới hạn ở mức 1,5°C so với thời kỳ tiền công nghiệp.
Cả trung hòa carbon và net zero đều mang ý nghĩa quan trọng trong bức tranh toàn cảnh về ứng phó biến đổi khí hậu. Tuy vậy, sự khác biệt nằm ở việc net zero đòi hỏi một cách tiếp cận toàn diện hơn, tính đến toàn bộ các loại khí nhà kính và yêu cầu cắt giảm phát thải mạnh mẽ ngay từ gốc. Trong khi đó, trung hòa carbon thường giới hạn ở CO2 và có thể dựa nhiều hơn vào bù đắp bằng tín chỉ carbon.
Để đạt được hiệu quả lâu dài và mang tính bền vững, nhiều chuyên gia đề xuất rằng các nỗ lực trung hoà carbon nên được coi là “bước đệm” để tiến tới net zero. Chỉ khi xây dựng chiến lược cắt giảm phát thải toàn diện, chúng ta mới có thể hy vọng hạn chế sự nóng lên toàn cầu và đảm bảo một tương lai an toàn hơn cho các thế hệ mai sau.
Bài viết liên quan
Tình trạng rác thải điện tử tại Việt Nam hiện nay
20/01/2025
Trong thời đại bùng nổ công nghệ, các thiết bị điện tử đã trở thành “vật bất ly thân” của nhiều người. Tuy nhiên, vòng đời của những thiết bị này lại ngày một rút ngắn, dẫn đến tình trạng rác thải điện tử (e-waste) tăng nhanh chóng. Tại Việt Nam, với nền kinh tế…
Những ngành tiềm năng trên thị trường carbon
07/01/2025
Trong những năm gần đây, câu chuyện về tín chỉ carbon đã dần trở thành một chủ đề nóng, không chỉ trong giới môi trường mà còn thu hút sự quan tâm ngày càng lớn từ cộng đồng kinh doanh và tài chính. Cơ chế tín chỉ carbon vốn được biết đến như một công…
Trái phiếu khí hậu: Công cụ thúc đẩy tài chính bền vững
28/12/2024
1. Khái niệm trái phiếu khí hậu Trái phiếu khí hậu (Climate Bonds) là một loại trái phiếu được phát hành để tài trợ cho các dự án có lợi ích trực tiếp đến môi trường và khí hậu. Những dự án này thường xoay quanh việc giảm thiểu phát thải khí nhà kính, sử…
Những hạn chế trong việc tái chế rác thải nhựa tại Việt Nam
24/12/2024
Như BlueSky Việt Nam đã trình bày trong các bài viết trước, rác thải nhựa đã trở thành vấn đề nan giải toàn cầu, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển như Việt Nam. Dù tái chế được xem là giải pháp hiệu quả để giảm thiểu tác động của nhựa tới môi…
